ELON MUSK: verpletterende daadkracht van een visionaire ondernemer

Book Review | Hans van der Loo

Voor velen in Silicon Valley geldt Elon Musk als eigentijdse belichaming en uitvergroting van de American Dream: een creatief genie dat gemaakt is om grenzen te doorbreken. Een man die het onmogelijke weet te bedenken. Een rule breaker en change maker. Een visionair wonderkind, dat in no time verschillende bedrijfstakken naar zijn hand heeft gezet. Een man die in alles laat zien wat het is om to the max te gaan. Net als wijlen Steve Jobs heeft Elon Musk inmiddels een heiligenstatus verworven. Tegelijkertijd groeit ook de schare critici die hem argwanend en soms zelfs ronduit vijandig bejegenen. Sommigen zijn afgeknapt op zijn horkerige gedrag. Anderen vinden hem een blufkoning, die keer op keer zijn hand overspeelt. En weer anderen wijzen op zijn gebrekkige leiderschapskwaliteiten die hem telkens weer in de problemen brachten.

Musk is dus niet alleen een spraakmakend, maar ook een controversieel figuur. Het wachten was op het verschijnen van een gedegen biografie waarin al die verschillende facetten in perspectief worden geplaatst. Die biografie ligt er inmiddels in de vorm van een vuistdik boek (bijna 400 pagina’s). 0m maar meteen met de deur in huis te vallen: het boek maakt – net als de man waarover het gaat –  een verpletterende indruk. De aan Bloomberg verbonden journalist Ashlee Vance is erin geslaagd om een evenwichtige, gedetailleerde en tot op de laatste pagina spannend blijvende biografie te schrijven.

Meerdere gezichten

Vance laat zien dat het controversiële karakter van Musk niet uit de lucht komt vallen. Het is namelijk een man met meerdere gezichten. In de eerste plaats is het een hemelbestormer die er alles aan gelegen is om de mensheid van de ondergang te redden. Van jongs af aan koestert hij de droom van interplanetair reizen. Hij ziet het als zijn levenstaak om de planeet Mars klaar te maken voor de ontvangst van honderdduizenden aardbewoners. In de tweede plaats is Musk een rasechte ondernemer die niet bang is om extreme risico’s te nemen, ook al zet hij zijn eigen bestaansgrond op het spel. Het is nog maar zeven jaar geleden dat zijn twee toentertijd belangrijkste bedrijven – autofabrikant Tesla en ruimtevaartbedrijf SpaceX – op een haar na failliet waren. Hoewel iedereen met een beetje gezond verstand hem in die periode aanraadde om eieren voor zijn geld te kiezen en zijn  bedrijven te verkopen, wist Musk van geen wijken. Uiteindelijk kreeg hij het gelijk aan zijn kant: zijn bedrijven zijn momenteel ruim 14 miljard dollar waard. Behalve een hemelbestormer en een ondernemer is Musk tenslotte ook een heuse technologiefreak. Hij  is een eigenzinnige nerd die niets liever doet dan nieuwe dingen bedenken en te construeren. 

Het is deze mix van karaktertrekken die Musk volgens zijn biograaf niet alleen geniaal, maar soms ook onuitstaanbaar maken. De eigenschappen zelf voert Vance terug op zijn jeugd. Geboren en getogen in Zuid-Afrika kende Musk een weinig gelukkige jeugd. Hij had te doen met een  onhandelbare vader, met kinderen die hem op school pestten en met een politiek en economisch instabiel klimaat. Al vroeg in zijn leven droomde Musk van een beter leven aan de andere kant van de Oceaan, in de Verenigde Staten. Omdat zijn moeder van origine Canadese was, slaagde hij erin om na zijn schooltijd naar Canada te vertrekken om daar te studeren. Hij leidde daar aanvankelijk een onopvallend studentenbestaan. Studiegenoten zagen hem als een vriendelijke, stille, ietwat tegendraadse, maar over het algemeen weinig spectaculaire student. Maar wie hem beter kende, zag dat Musk wel degelijk anders was dan anderen. Niet alleen onderscheidde hij zich door de breedte van zijn  belangstelling – die strekte zich uit van internet, duurzame energie tot aan ruimtevaarttechnologie – maar ook koesterde hij uitzonderlijk hoge idealen. In tegenstelling tot zijn medestudenten droomde Musk niet zozeer van een succesvolle ondernemer carrière, maar zag hij ernaar uit om de wereld te verbeteren en misschien zelfs wel te redden.

Niet rusten maar doorpakken

Kort na zijn studie en tijdens de hoogtijdagen van het internet aan het einde van de vorige eeuw, startte Musk in Silicon Valley zijn eerste bedrijf Zip2. Hoewel hij er dag en nacht aan werkte en het bedrijf ook eerste successen kende, moest Musk ook het nodige aan tegenslagen incasseren. Zo werd hij op een gegeven moment door aandeelhouders terzijde geschoven. Dat deze episode toch positief werd afgesloten lag meer aan de helpende hand die de toenmalige computergigant Compaq uitstak door het bedrijf voor 300 miljoen dollar over te nemen. Musk was 27 jaar oud en out of the blue multimiljonair geworden.

In plaats van op zijn lauweren te rusten, ging Musk verder en besloot een poging te wagen om het betaalverkeer te vernieuwen. Als stagiair had hij in die sector enige ervaring opgedaan en daarbij zijn conclusies getrokken: “bankiers doen niet anders dan kopiëren wat iedereen doet”. Genoeg kansen om te vernieuwen voor een échte ondernemer. Musk investeerde meer dan de helft van zijn vermogen in een door hem ontwikkeld betaalsysteem. Ook dit project kende een tumultueus verloop. Er was voortdurend geruzie met aandeelhouders, werknemers liepen op een gegeven moment massaal over naar de concurrent en tijdens zijn uitgestelde huwelijksreis vond er een heuse coup plaats, waarbij Peter Thiel (tegenwoordig investeerder en schrijver van de bestseller From Zero to One, die we hier eerder bespraken) de positie van Musk als CEO innam. Hoewel Musk zich aanvankelijk met hand en tand tegen zijn degradatie verzette, berustte hij uiteindelijk in zijn lot en bleef hij als adviseur aan het bedrijf – inmiddels omgedoopt tot PayPal – verbonden. Deze houding  bracht hem geen windeieren: in 2002 nam eBay het bedrijf over en kon Musk 250 miljoen dollar op zijn bankrekening bijschrijven.

Hoewel hij makkelijk in de sporen van andere grootverdieners had kunnen treden – je geld in veelbelovende start-ups steken en zodoende nóg rijker worden – was er geen haar op zijn hoofd die daaraan dacht. Nu hij over bijna ongebreidelde financiële hulpbronnen beschikte, was het tijd om zijn échte dromen van duurzaamheid en interplanetair reizen te verwezenlijken. De weg die hij hierbij bewandelde, ging niet over rozen. Steeds weer opnieuw werden zijn plannen doorkruist door her en der opduikende belemmeringen of door technologische missers. Telkens weer moesten de deadlines verschoven worden. Rond 2008 leek het alsof alles tegenzat: de beloofde auto´s en raketten waren nog lang niet in zicht, het geld raakte geleidelijk op, zijn eerste huwelijk was op de klippen gelopen en de buitenwereld morde. Juist in die moeilijke periode liet Musk zich van zijn meest gedreven en optimistische kant zien. Toen iedereen bijvoorbeeld dodelijk vermoeid en in tranen na een zoveelste mislukte raketlancering achterover in de touwen hing, trad Musk naar voren met de woorden: “We weten waarom we het doen en gaan gewoon door. Alles komt goed”. “Het was een magisch moment”, herinnerde een van de aanwezigen zich. Iedereen kreeg weer nieuwe energie en ging meteen aan het werk om uit te zoeken hoe de problemen konden worden opgelost´.

De zojuist beschreven episode typeert het leiderschap van Elon Musk. Hij inspireert, motiveert en weet mensen in een positieve stemming te krijgen als ze helemaal aan de grond zitten. Hij geeft de koers aan en formuleert ambities die mensen niet alleen begeesteren, maar ook tot het uiterste drijven. Hij hamert op het belang van buitengewone prestaties en is de eerste om daarbij het goede voorbeeld te geven. Is hij hiermee een eigentijdse held zonder schaduwkanten? Zeker niet. Zijn biograaf laat er geen misverstanden over bestaan dat Musk naast de genoemde positieve eigenschappen ook een donkere kant heeft: hij is niet alleen eigengereid, maar vaak ook ronduit egoïstisch. Hij gedraagt zich horkerig en oneerlijk in de zin dat hij de prestaties van anderen maar al te makkelijk naar zich toetrekt. Hoewel hij steevast koerst op een beperkt aantal stippen aan de horizon, is hij maar al te vaak impulsief in zijn uitlatingen en zijn alledaagse beslissingen.

Hij inspireert, motiveert en weet mensen in een positieve stemming te krijgen als ze helemaal aan de grond zitten.

Of hij zijn dromen uiteindelijk waar zal maken, weet niemand. Het doet er eigenlijk ook niet toe. De prestaties die hij tot nu toe heeft geleverd, doen Musk nu al in de voetsporen treden van grootheden als Thomas Edison, Werner von Braun en Steve Jobs. Alleen al dit feit maakt de biografie over zijn leven en werk tot een must-read. Het boek is vlot geschreven, bevat talloze prachtige doorkijkjes en anekdotes en is solide onderbouwd. Een punt van kritiek is dat de verschillende verhaallijnen soms wel erg door elkaar heenlopen: net als je ´lekker´ in het verhaal over de ruimtevaartavonturen zit, kom je in een verhaal over de perikelen rond elektrische auto´s of oplaadbare batterijen terecht. Dat voortdurende switchen vraagt nogal wat van de lezer. Maar misschien is dat ook wel bewust zo bedoeld. Want zonder pijn kom je nergens. Was getekend: Elon Musk. 

Je kunt het boek bestellen via Management Boek via de volgende link.