“Teamflow heeft een evolutionaire impact”
“Teamflow heeft een evolutionaire impact”
Interview met Jef van den Hout over onderzoek naar flow binnen teams
Iedereen weet intuïtief wel wat mensen bedoelen als ze zeggen dat ze in een flow verkeren. Het begrip flow komt uit de positieve psychologie en is dus relatief nieuw. Er wordt volop onderzoek naar gedaan door wetenschappers. Jef van den Hout deed onderzoek naar flow binnen teams en dat trok onze aandacht. Van den Hout deed dit mede onder begeleiding van de grondlegger van het concept, de Amerikaanse Hongaar met die lastige achternaam, Mihaly Csikszentmihalyi. Wat Jef drijft is het inzichtelijk maken van teamflow zodat mensen zelf meer flow kunnen ervaren in hun werk en leven.
Kun je eens kort schetsen wat jouw visie is op flow?
“Flow is hele fijne positieve energie op momenten dat je helemaal opgaat in wat je doet. Belangrijke voorwaarde is dat je positief uitgedaagd wordt. De essentie van flow is dat het een momentopname betreft.”
Illustratie 1 Flow – balans tussen uitdaging en vaardigheden
Flow is hele fijne positieve energie op momenten dat je helemaal opgaat in wat je doet.
Hoe kwam je op het pad van flow?
“Ik las tijdens mijn studie Psychologie een artikel van Martin Seligman en Mihaly Csikszentmihalyi, twee grondleggers van de positieve psychologie. Het begrip van flow sprak me meteen aan. Ik raakte gefascineerd wat dit kon betekenen voor ontwerpteams want ik liep toen stage bij bouwbedrijf BAM. Later ben ik onder begeleiding van Matthieu Weggeman en Mihaly Csikszentmihalyi onderzoek gaan doen naar teamflow.”
Hoe werkt flow?
“De simpelste manier om het uit te leggen is aan de hand van de 9 elementen die volgens Csikszentmihalyi tot flow leiden:
- Neem een activiteit, taak of rol op die je leuk, belangrijk en/of waardevol vindt.
- Stel jezelf een duidelijk einddoel en zoveel tussentijdse doelen als nodig bij (elke stap van) het uitvoeren van je taak.
- Zorg voor uitdagende doelen zonder dat ze tot frustratie leiden. Wees bereid om jezelf te verrassen met wat je kunt doen.
- Bedenk goed hoe je directe en constructieve feedback ontvangt zodat je je op je taak richt en bewust bent van de progressie.
- Sluit je af voor afleiding en focus volledig op je taak.
- Erken dat je deze situatie onder controle hebt en voorbereid bent voor wat er ook komt. Jij hebt de vaardigheden en jij bepaalt de uitdaging.
- Geef jezelf dan over aan de activiteit.
- Ga aan de slag en…
- … je verliest je gevoel voor tijd. Je zult merken dat je er zo in op gaat dat je geen aandacht meer hebt voor andere zaken (problemen e.d.)”
Figuur 2 De 9 elementen van flow (bron: Team Flow)
Wat is het belang van flow binnen een werkomgeving?
“We besteden meer en meer tijd aan ons werk dus het is logisch dat voor veel mensen werk de belangrijkste manier is om zichzelf te ontwikkelen en te uiten. Veel mensen kiezen, op zoek naar betekenis, een carrièrepad dat aansluit bij hun talenten. Wanneer je werk doet dat je leuk vindt, waarin je genoeg uitdaging vindt en betekenis ervaart dan doe je vanzelf een stap extra en wordt je veel creatiever.
Denk aan een programmeur die in een flow verkeert ondanks dat hij problemen ‘fixt’. Het einddoel is duidelijk: een werkend programma of een app opleveren. Maar als de ‘code’ niet werkt dan moet een programmeur als een detective op zoek naar de verkeerde regel in de code. Wat hem helpt zijn foutmeldingen. Dat is instant feedback die fungeert als aanwijzingen in de speurtocht waar hij in opgaat.”
“Een programmeur wiens software vastloopt, kan wel degelijk in een flow verkeren”
Wat onderzoek jij precies?
“Met name de relatie tussen individuele flow en teamflow boeit me enorm. En daar doe ik continu onderzoek naar. Want ook al wordt er steeds meer in teamverband gewerkt en is er tientallen jaren onderzoek gedaan naar teams op de werkplek, toch heeft flowonderzoek zich grotendeels beperkt tot de individuele niveaus. Of tot groepen (vanaf tweetallen) maar dan buiten de context van organisaties.
Waar ik me op dit moment vooral mee bezig houdt is de vraag wat de positieve effecten van teamflow zijn. Met name of en hoe het leidt tot betere prestaties.
Dat doen we op twee manieren. Allereerst is onze uitgebreide teamflowtheorie een nuttige analyse van factoren die bijdragen aan hoge prestaties en een maatstaf voor teamfunctioneren. Omgekeerd heeft het ook een signaalfunctie want afwezigheid van deze factoren kondigt problemen al aan voordat ze zich voordoen.
Als zodanig is het een zeer waardevol hulpmiddel voor het bewaken van teamdynamiek of vergelijkbare aspecten, en kan het een maatstaf zijn om uit te zoeken wat een team kan presteren. Het is onze bedoeling dat onze theorie over teamflow een gemeenschappelijke taal biedt voor wetenschappers en praktijkmensen.”
Over welke stelling heb je een afwijkende mening dan andere onderzoekers?
“Waar we het allemaal wel over eens zijn is dat je flow alleen bereikt als je echt aan de slag gaat. Dus van nadenken en praten kom je niet in een flow.
Dat gezegd hebbende zijn er meerdere theorieën die bron van onderzoek zijn.
Ik ben van mening, en dat onderzoek ik dus, dat er pas sprake is van teamflow als alle individuele teamleden flow ervaren tijdens de uitvoering van hun persoonlijke taak. Naar mijn mening heb je dus individuele flow nodig om teamflow te bereiken. Het begint dus met individuen die zelf aan de slag gaan vanuit een collectieve setting, het teamflowklimaat, en zichzelf verliezen in wat ze doen. (zie figuur 3.1).
“Van nadenken en praten kom je niet in een flow.
Keith Sawyer deed veel onderzoek naar flow binnen groepen, met name muzikanten. Sawyer spreekt van groepsflow en stelt dat een groep dat kan bereiken zonder dat één van de individuele leden flow ervaart. Daar heb ik mijn bedenkingen bij maar ik kan de verschillen wel verklaren.
Allereerst kijk naar ik teams, dus naar een kleine groep mensen, met complementaire vaardigheden, die samen een collectief doel nastreven.
Een andere oorzaak van het verschil met Sawyers visie zit hem in de intensiteit. Wij onderscheiden de begrippen microflow en deep flow. Met microflow bedoel ik dat je je taak uitvoert, daar in opgaat en daar voldoening uit haalt. Dat hoeven echter niet de meest uitdagende momenten te zijn. En dat is mijns inziens waar Sawyer het over heeft.
Van deep flow is echter pas sprake als aan alle negen factoren wordt voldaan. En in dat geval kan teamdynamiek de flowervaring nog veel dieper maken.”
Kun je dit eens naar de praktijk vertalen?
“Neem een voetbalteam. De speler aan de bal ervaart een hele andere intensiteit (deep flow) dan zijn teamgenoot in de achterhoede die de aanval volgt op afstand (microflow). Ruud van Nistelrooij vertelde me een keer dat hij met Real Madrid tegen Barcelona speelde in Camp Nou. Hij scoorde tweemaal en was zelf in een deep flow. Pas na de wedstrijd kreeg hij mee dat zijn eigen elftal met tien spelers was geëindigd. Dat had hij helemaal niet meegekregen want hij was in een deep flow. Zo bezig met zijn eigen prestatie en het spel van zijn ploeg dat hij niet alles meekreeg.
Je kunt ook doorschieten in je individuele flow. Dan moet ik denken aan die bijzondere goal van Zlatan Ibrahimovic in de Arena tegen NAC in zijn laatste wedstrijd voor Ajax (zie hier de video). Zlatan slalomde langs 7-8 spelers en had de bal eigenlijk al lang moeten overspelen maar doordat hij doorging en een unieke goal maakte, vergaf iedereen het hem wel. Maar eigenlijk schoot hij door in zijn individuele flow. Teamflow gaat dus om een continue wisselwerking tussen individu en team.”
“Zlatan schoot door in zijn individuele flow maar dat werd hem vergeven”
Hoe pas je deze inzichten in de praktijk toe?
“Op meerdere manieren. Ik ben momenteel als onderzoeker verbonden aan de Haagse Hogeschool en mijn studenten zijn er in de praktijk mee bezig.
Een paar jaar geleden was ik als mental coach betrokken bij een handbalteam. We werden met BEVO HC landskampioen in de eredivisie en daarbij speelde teamflow een grote rol.
Het mooie aan sport is dat er instant feedback is. Het is dus heel duidelijk of het goed gaat want de scores liegen nooit. Maar het mooie aan flow is dat het niet zozeer om het resultaat gaat maar juist ook dat je je helemaal verliest in wat je doet. Al toont onderzoek van Arnold Bakker aan dat flow bij sportteams vaker voorkomt bij winst en gelijkspel dan bij een nederlaag.”
Hoe zorg je voor sterkere teamleden?
“Door ervoor te zorgen dat mensen vaker flow ervaren. Dat begint met individuele flow. Dat kan besmettelijk werken en tot teamflow leiden. Flow krijgt dan ook een evolutionaire functie want je past je aan je uitdagende omgeving aan. Dit is hoe sommige teams hun omgeving dwingen om zich aan te passen waardoor we vooruitgaan. Denk aan sportteams maar ook innovatieteams binnen bedrijven.
Als coach kun je mensen actief herinneren aan eerdere flow-momenten. Verder is open communicatie belangrijk. Spreek je waardering uit naar elkaar en geef elkaar tegelijkertijd ook duidelijke feedback of cues. Sportteams gebruiken soms zogenaamde ‘trigger words’ waardoor een teamlid meteen weet hoe hij zijn gedrag moet aanpassen op de situatie.”
“VOLLEYBAL IS HET PERFECTE VOORBEELD”
Een van de plaatsen waar wederzijdse betrokkenheid het meest zichtbaar is, is op het volleybalveld”, zo stelt Jef van den Hout. “Een belangrijk onderdeel van volleybal is het besef dat elk lid van het team bijdraagt aan het spel, ongeacht of een bepaalde persoon de bal raakt”. Volleybalcoaches hameren er volgens Jef dan ook vanaf de eerste oefendag in dat het hele team ‘schuld’ heeft wanneer de bal de vloer raakt. “De reden is dat elke speler op het veld beweegt als reactie op de veranderingen in de posities van zijn teamgenoten. Dat wil zeggen, als één speler beweegt, beweegt elke speler (kijk naar een professional team en je zult het zien).
De bewegingen worden niet alleen geleid door communicatie (zoals ‘de bal vragen’), maar ook door stilzwijgend besef van waar elke speler is en hoe elke persoon bijdraagt aan het spel. Dit kan van alles zijn, van het in positie zijn om een blok terug te sturen, een nepaanval uit te voeren of het veld te bedekken zodat tegenstanders niet in een gemakkelijk te bereiken deel van het veld kunnen komen.”
Deze analogie is universeel van toepassing op teams binnen organisaties, zo meent Jef. “Elk lid van een effectief team moet op de hoogte zijn van waar iedereen is, wat iedereen doet en hoe hun acties het team doen bewegen. Een dergelijk wederzijds bewustzijn zorgt voor een gedeeld beeld van hoe het team de missie organiseert en uitvoert. Dit bevordert niet alleen de focus, maar versterkt ook de toewijding om bij te dragen aan het gedeelde doel van het team en de noodzaak om jezelf af te stemmen op de bestaansreden van het team.”
Welke rol spelen emoties bij flow?
“Flow zorgt voor positieve emoties maar vooral achteraf. Dan besef je dat je je vermaakt hebt en vier je mogelijk een succes. In het moment zelf zitten geen emoties, dan ben je in een flow. We noemen dat ‘loss of reflective self consciousness’.
Positieve emoties als autonomie ontleen je aan de collectieve ambitie (die aansluit op je intrinsieke motivatie). Zelfvertrouwen ontleen je aan eerdere succesmomenten en dat kun je stimuleren door die herinnering op te halen.
Verder is op teamniveau naast de ‘sense of control’ (of ‘no fear of failure’) ook nog eens sprake van wederzijds vertrouwen maar ook dat onderga je onbewust (zie kader over het volleybalteam).
Wat zijn de nieuwste inzichten op het gebied van flow?
“Binnen een team is een collectieve ambitie vaak het vertrekpunt van teamflow. Maar het is belangrijk dat je de individuele doelen met elkaar in lijn brengt. Teams zijn er met een reden: omdat je doelstelling niet in je eentje kunt behalen. Teamflow beleef je anders dan individuele flow. En hoe dat precies zit, daar doe ik onderzoek naar.”
Teamflow beleef je anders dan individuele flow
Welke organisaties heb je in flow gezien?
“Buurtzorg Nederland, daar zie je flow op organisatieniveau. Deze thuiszorgorganisatie wil dat haar klanten zo lang mogelijk gelukkig thuis kunnen wonen. En ze laat haar medewerkers autonoom werken. Dat betekent dat ze de regeldruk en bureaucratie waar veel zorgmedewerkers last van hebben, geminimaliseerd hebben. Er zijn geen planners en geen managers.
Ze vertrouwen erop dat een volwassen zorgprofessional heel goed zelf in staat is om de juiste beslissing te nemen en meteen toe te passen. Ze houden zelf heel goed hun productiviteit in de gaten. Tevredenheid bij klanten en medewerkers is enorm gestegen.
“Buurtzorg is een mooi voorbeeld van een hele organisatie in flow”
Mensen lopen zelf hun routes en komen elke veertien dagen samen met collega’s. De teamleden zijn getraind om oplossingsgericht te denken en te handelen.
Toen ik onderzoek deed bij Buurtzorg kreeg ik vaak te horen dat mensen nog nooit zoveel positieve energie hadden gevoeld tijdens hun werk.
Hoe verklaar je dat?
Die positieve energie is een gevolg van autonoom kunnen werken terwijl je verbonden bent vanuit een gezamenlijke missie om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Daar is alles op ingesteld. Buurtzorg probeert ‘overorganiseren’ te voorkomen en werkt dus met een kleine overhead. Mensen regelen het zelf. Van planning tot aan werving. Overal geldt het motto ‘Houd het klein, houd het simpel’. Teams zijn zelf verantwoordelijk voor de teamflow.
Hulplijnen zijn er ook. Zo kan elke medewerker zich wenden tot een coach. Deze coaches hebben geen positie in de hiërarchie binnen Buurtzorg en ze nemen ook geen beslissingen. Hun rol is puur om teams faciliteren om hun werk te doen. Verder kijken ze continu naar mogelijkheden om teams te ontwikkelen en geven ze de CEO feedback zodat de organisatie leert en zich blijft aanpassen.
“Autonoom én verbonden”
Wat het voorbeeld van Buurtzorg zo bijzonder maakt, is de evolutionaire impact die het heeft op de thuiszorg. Buurtzorg is inmiddels een voorbeeld voor veel andere organisaties.
Op haar bijzondere wijze is Buurtzorg Nederland uitgegroeid tot 1050 zelforganiserende teams van in totaal 14.500 medewerkers. Doordat onnodige kosten van overhead worden vermeden (8% in plaats van 25%), blijft er meer over voor klanten en continue verbetering. Niet alleen hun klanten en medewerkers zijn blij.
In vergelijking met andere zorgaanbieders kunnen ze hetzelfde werk ook nog eens in minder tijd uitvoeren. En dat maakt dit zo een mooi voorbeeld: mensen die vol positieve energie autonoom aan de slag gaan terwijl ze verbonden zijn vanuit een collectieve missie. Flow zorgt ervoor dat je beter presteert, ook als team.”
Flow zorgt ervoor dat je beter presteert, ook als team.
Over Jef van den Hout
Teamflow: uitgelegd in het nieuwe boek over teaming.
We kwamen in contact met Jef van den Hout toen we succescoach Marc Lammers (Olympisch Goud met de nationale dameshockeyploeg) interviewden voor ons boekproject Teaming.
Aan het eind vroegen we ook Marc naar interessante mensen. “Dan moet je Jef van den Hout bevragen over teamflow, dat zit echt heel dicht tegen jullie denkwijze aan.”
Van den Hout promoveerde in 2016 tot doctor in de Flow, onder begeleiding van de wereldberoemde founder van de flow theorie Mihaly Csikszentmihalyi en Matthieu Weggeman. Momenteel is hij verbonden aan de Haagse Hogeschool waar hij onderzoek doet naar teamflow. Ook is Jef als teamflow coach verbonden aan het Solar Team Eindhoven.
Lees ook de andere interviews uit deze serie met vernieuwende denkers en doeners:
Het gesprek met Jef van den Hout maakte deel uit van de serie (interviews met vernieuwende denkers en doeners) voor ons nieuwe boek ‘Teaming‘ Meer over de visie van Van den Hout op teamflow in het nieuwe boek. Lees ook de andere interviews (zie de links hieronder)
Ton Boot (basketbal): de cultuur van de goede gewoonte
Willem Weijs (voetbal, Willem II): chaos omarmen om beter te worden
Marijn Beuker (voetbal, AZ): winnen kun je leren
Addy Engels (Team Jumbo-Visma): “Jumbo-Visma is een magneet dit talent aantrekt”
Damian Hughes (rugby, Schotse Rugbybond): de coach heeft niet langer alle antwoorden paraat
Judobondscoach Maarten Arens: “het draait niet om de coach”
Matthew Syed: Waarom diversiteit de sleutel tot succes is”
Nog meer interviews lezen?
Interview met Ton Boot
Interview met Damian Hughes
Marijn Beuker over de visie van AZ
Willem Weijs – Chaos omarmen om beter te worden
