“CHAOS OMARMEN OM BETER TE WORDEN”
“Chaos omarmen om beter te worden”
Notities van een interview met voetbalcoach Willem Weijs
Willem Weijs – Willem II
Vernieuwing gaat vaak gepaard met wrijving. Willem Weijs (33 jaar) maakt deel uit van de nieuwe generatie coaches in het profvoetbal die hun inspiratie buiten de gebaande paden zoeken.
Voetbal heeft nog steeds het label van ouderwetse sport maar de nieuwe generatie durft het heel anders te doen. Continu bezig met vernieuwing leest Weijs veel boeken en luistert hij graag naar podcasts. “Ik ben een kennisspons en wil weten hoe het brein werkt, hoe je mensen kunt raken en vooral hoe je mensen zelf kunt laten geloven dat ze grenzen kunnen verleggen. En daarbij switch ik tussen intuïtie en het gebruik van data. Dat zijn tools waarmee ik mijn team in beweging wil krijgen.”
Voor ons volgende boek interviewden we Weijs in mei 2020. Inmiddels werkt hij bij de Belgische topclub Anderlecht. Hieronder vind je onze notities van een boeiend gesprek. Dit werken we later uit tot een artikel.
Vliegende start
“Toen ik het in de winterstop 2019-2020 overnam als interim-coach bij het eerste elftal van NAC Breda kon ik een frisse start maken doordat we op trainingskamp gingen in Portugal. Dat betekent dat je even zonder druk van buitenaf aan de slag kunt met een groep. Ik heb dat benut om mijn visie op voetbal te presenteren aan de spelers. Dat betekende allereerst uitleggen hoe ik wilde spelen. En natuurlijk wat dat zou betekenen voor trainingen. Daarmee wilde ik spelers aan de ene kant inspireren en aan de andere kant meteen laten nadenken wat het voor hun eigen gedrag zou betekenen. Ik wilde de cultuur een impuls geven. Een cultuur waarin ontwikkeling en presteren centraal staan.”
Coachen op energie
“Als ik met een groep aan de slag ga dan neem ik bagage mee: mijn visie en aanpak. Want als coach moet je allereerst een heel duidelijk beeld hebben hoe je het wil hebben. Of ik nu jeugdspelers train of profvoetballers, het gaat erom dat mensen willen leren. Bij profs komt erbij dat je wedstrijden moet winnen, dat is bij de jeugd nog minder belangrijk. Wat ik van spelers verlang is naast het voetbaltalent ook de echte wil. De wil om te leren en te presteren. In de topsport spreekt dat voor zich want anders bereik je echt niet de top.”
Een team als bundel energie
We interviewden Willem Weijs voor ons nieuwe boek Teaming (met voorwoord van Amy Edmondson).
“Een sportteam is overduidelijk een bundel energie”, stelt Weijs. “Om te beginnen moet een sportteam fysiek kunnen blijven gaan. Mijn spelers moeten 95 minuten volle bak kunnen spelen. Voetbal is echt enorm veranderd door de jaren heen. Het tempo is enorm gestegen en de ruimtes op het veld worden steeds kleiner. Vroeger sprak de KNVB over vier teamtaken: aanvallen, verdedigen, het omschakelen van aanvallen naar verdedigen en omgekeerd het omschakelen verdedigen naar aanvallen. Dat is wel veranderd. Er is nu namelijk continu wel iets aan de hand op het veld en daar moet een speler iets mee. Bij balverlies moeten ze zich zo positioneren dat ze een lijn dichtzetten. Dat vergt energie. Niet alleen fysiek. Ook de mentale kant is echt belangrijk. Hebben spelers plezier? Hoe gaan ze om met tegenslag? Zijn ze dan weerbaar? Krijgen ze juist energie van tegenslagen of keren ze naar binnen? En sociaal: helpen ze elkaar of laten ze elkaar zakken.”
Positiviteit: uitgaan van drie basisbehoeften
“Als coach heb je een grote invloed op de cultuur waarbinnen je werkt. Het is belangrijk dat iedereen erin gelooft dat we beter kunnen worden én wedstrijden kunnen winnen. Mijn rol doordeweeks, bij trainingen, is anders dan bij wedstrijden. Doordeweeks ben ik volop bezig met ontwikkelen van spelers en team. En maak ik het plan waarmee we de wedstrijd in gaan.
Ik ga uit van de drie basisbehoeften van elk mens:
- autonomie (“ik maak hen zelf verantwoordelijk, ze moeten zelf echt willen en voelen dat ze het verschil kunnen maken”)
- competentie (“de skills waarop we trainen maar ook de mindset van continu willen verbeteren”)
- verbinding (“alleen als team win je wedstrijden”).
Nieuwe generaties, nieuwe stijlen
Daarbij kies ik wel voor een andere aanpak want ik werk veel met jonge spelers. Generatie Z activeer je door je visie te delen. En door uit te leggen wat je van een individu verwacht. Zodra ik dat heb verteld, reken ik erop dat spelers zelf nadenken. Dan begint voor mij de fase waarin ik vooral vragen stel. Deze generatie wil niet voor schut gezet worden tegenover de hele groep. Dus verbinding betekent ook dat je als trainer met spelers individueel spreekt. Dan ben ik hard op de inhoud maar begripvol in de relatie. Soms speelt er thuis iets waardoor een speler nu eenmaal even minder presteert.
Bij wedstrijden gaat het op topniveau zoals gezegd om winnen. Een uitspraak als ‘Winnaars hebben een plan, verliezers een excuus’ spreekt me aan. Als je wil dat mensen grenzen verleggen dan moet je dus zorgen dat er een plan is waarin ze geloven. Als dat zo is, dan krijg je nieuwe mogelijkheden. Je kunt bij jonge spelers spanning wegnemen door ze heel helder te vertellen wanneer ze het goed doen. Daarom heb ik zelf een videobibliotheek aangelegd met specifieke fragmenten zodat ik speler een heel duidelijk beeld kan schetsen van gewenst gedrag. En ik leg uit hoe dat de sleutel is tot succes voor het team. Op die manier voelen ze zich verbonden met het wedstrijdplan en weten ze hoe ze daar zelf aan bijdragen. Gedurende de week kun je dan heel gericht die competenties ontwikkelen.”
Begrijpen hoe het brein werkt
“Zelf haal ik veel inspiratie uit boeken, artikelen, podcast en door te kijken naar andere coaches. Ik observeer en stel vragen. Zo ben ik samen met onze keeperstrainer Jelle ten Rouwelaar naar Professor Margriet Sitskoorn gegaan om beter te begrijpen hoe bepaalde zaken werken in het brein.” Interessant dat coach Weijs dus niet een lange leergang gaat volgen. Hij doet wat we ook zagen bij leiders van snelgroeiende organisaties: rechtstreeks met een specifieke vraag naar een van de besten op het vakgebied gaan.
Rolmodellen binnen de sport heeft Weijs ook. “Johan Cruijff inspireerde heel veel mensen met een nieuwe werkwijze en daar bouwde Pep Guardiola op voort. Van Guardiola spreekt me aan hoe zijn werkt aan zijn relatie met spelers en continu zijn speelwijze doorontwikkelt.
Van de nieuwe generatie trainers kijk ik met plezier naar Arne Slot (AZ), Erik ten Hag (Ajax) en Peter Bosz (Bayer Leverkusen), zij inspireren me zeker. De energiecoach pur sang is volgens mij Jurgen Klopp. Hij won met Liverpool de Champions League dankzij een speelwijze die uitgaat van positieve energie. Zijn teams laden zichzelf continu op en lijken wel over onuitputtelijke energiebronnen te beschikken. Zowel fysiek, mentaal, emotioneel als sociaal.
Diego Simeone heeft met Atletico Madrid ook veel gepresteerd maar is voor mij het tegenovergestelde van Klopp. Bij Klopp staat positieve energie centraal en wordt dat omgezet in daden. Buiten het voetbal hebben hockeycoach Marc Lammers en basketbalcoach John Wooden me aan het denken gezet.”
People: veiligheid leidt tot teamflow
“Het vergt lef om het plan uit te voeren waarmee we als team willen inspelen op onze eigen kracht en de zwakke plekken van de tegenstander. Daarom is het mijn taak om spelers veiligheid te bieden. Dat is nodig voor de teamflow.
Ook al vertel je het heel helder, het is nog maar de vraag of een speler het goed oppakt. Vooraf check ik of een speler begrijpt wat hij moet doen. En voel je aan of hij erin gelooft. Dan leg ik uit waarom ik in hem geloof en dat ik het hem al eerder heb zien doen. Of dat dan in jeugd was maakt niet uit. En dat hij het niet fout kan doen, omdat het mijn verantwoordelijkheid is.
Een jonge verdediger als Jan Paul van Hecke (NAC) heeft enorm veel potentie. Hem stelde ik de vraag wie hij dan een goede verdediger vond en waarom? Vervolgens benoemt hij heel specifiek wat dat rolmodel dan zo goed doet en kan ik hem vertellen dat dit precies is waarin hij zelf uitblinkt. En om hem te prikkelen vraag ik hem naar enkele verdedigers die nu al in de top spelen en die die kwaliteiten niet bezitten. ‘Dus zelfs zonder jouw specifieke kwaliteiten kun je de top al halen’, geef ik dan aan om hem te motiveren. Op die manier creëer je een setting waarin mensen zichzelf durven te zijn. Twijfel mogen ze altijd uitspreken.”
Progressie staat centraal in alles wat we doen
“Progressiegericht werken is een must in de topsport. Daarbij stuur ik op aanpassingsvermogen, data en intuïtie. In topsport is aanpassingsvermogen cruciaal en daarom heb ik in mijn oefenvormen vaak chaos ingebouwd. Dat dwingt mijn spelers om alert te zijn en continu voorbereid te zijn om vol energie te strijden voor elke bal. Denk dan aan oefenvormen waarbij 2 spelers het moeten opnemen tegen 4 andere spelers, en dat er met meerdere ballen tegelijkertijd wordt gespeeld. Dat ik mijn trainingen vaak zwaarder maak dan de wedstrijd zorgt ervoor dat een speler zich comfortabel voelt bij chaos en zijn aanpassingsvermogen vergroot. Overigens is dat vooral aan het begin van de week, dan gaat het om ontwikkelen. Richting de wedstrijd bouw ik de chaos juist af zodat ze minder stress ervaren want wedstrijden zorgen al voor genoeg spanning.
Tegenwoordig is er veel data beschikbaar en ik zie daar zeker het nut van in. Belangrijk is de context van data. Enkele dagen na de onverwachte zege op PSV moesten we alweer een zware uitwedstrijd spelen. Ik wilde voorkomen dat mijn team zichzelf zou wijs maken dat die wedstrijd nog in de benen zou zitten en dus heb ik data erbij gehaald om ze te laten zien dat de fysieke belasting door die wedstrijd meeviel.
Het is ook belangrijk dat spelers zelf nadenken over hun presteren en ontwikkeling. Ik stuur spelers na een wedstrijd een Whatsappje met de vraag wat vond je zelf van de wedstrijd? Dat zorgt ervoor dat ze er weer over nadenken. Bovendien vragen ze me dan altijd wat ik ervan vond. En dat deel ik dan uiteraard. Zo blijf je continu in verbinding met elkaar en met je doel.”
Prestaties
“De voorbereiding op een wedstrijd is cruciaal: we werken altijd vanuit een plan. En daarin benoem ik zowel de korte termijn – de eerstvolgende wedstrijd – als de langere termijn want je wil ook de volgende stap zetten in je speelwijze. Bij dat laatste benadruk ik dat we aan het groeien zijn. Waar je videofragmenten kunt laten zien in de aanloop naar de wedstrijd, doe ik kort voor de match nog iets anders.
Als coach is het je taak om te laten zien waar de kansen liggen en ik heb gemerkt dat visualiseren enorm kan helpen. Met jeugdteams deed ik dat altijd. Dan zei ik de dag voor de wedstrijd: “Probeer als je naar bed gaat even voor te dromen. Droom even met je ogen dicht hoe je je man voorbij gaat en scoort. Of hoe je als keeper die bal uit het doel houdt”. Soms deed ik het vlak voor we de kleedkamer uit gingen naar het veld. Dan zei ik, neem even een minuutje voor jezelf. Je mag bidden maar ook nog even dromen van de geweldige actie die je gaat maken.
En voor penaltyseries heb ik ook iets bedacht dat totnutoe altijd heeft gewerkt. Je laat spelers met ogen dicht in de kleedkamer de pingel visualiseren en vraagt dan: wie scoorde zijn penalty? Tot nu toe koos ik voor de spelers die hun vinger opstaken. En ze scoorden in het echt ook allemaal.
Tot slot zijn er ook de bekende psychologische trucjes die al heel lang worden toegepast. Als ik denk dat we een tegenstander onderschatten, dan hemel ik die juist op. En als ik vind dat ze teveel ontzag hebben, dan draai ik het om. Dan zeg ik “We spelen tegen PSV hoor niet tegen Manchester City of Barcelona!”
Nieuwe generatie
Ondanks de stunt met NAC tegen Eredivisionist PSV begin 2020 werd interim-coach Weijs binnen twee maanden vervangen door een nieuwe trainer van buitenaf. De korte periode aan het roer van een traditionele profclub heeft hem sterker gemaakt. “Ik had dit zeker niet willen missen. Ik heb zelf veel geleerd, ben gesterkt in mijn eigen aanpak en weet nu nog beter hoe ik het ga aanpakken zodra ik hoofdtrainer ben van een profclub.
Er is behoefte aan andere leiders. De nieuwe generatie spelers wil geïnspireerd worden en zozeer niet horen hoe het moet. Dat vergt een visie maar ook dat je concreet laat zien wat dat betekent. Ik gebruik daarbij data om spelers en het team als geheel te ontwikkelen en om wedstrijden te winnen. En ik weet dat spelers allereerst een veilige omgeving willen hebben.
Nu zijn er nog veel oude trainers met een handig netwerk maar er komt een nieuwe generatie directeuren aan. Clubs als Groningen, Willem II, Heracles, RKC worden allemaal geleid door dertigers. Dat past beter veel beter bij werken met jonge mensen.
Zelf ben ik een late Y (Gen Y) dus ik weet hoe de nieuwe generatie spelers (Gen Z) denkt. Je deskundigheid als trainer is belangrijk want er is veel kennis online te vinden en mensen kunnen heel snel voelen als je onzin spreekt. Zelf zit ik trouwens ook veel op mijn telefoon om dingen uit te zoeken want ik ben een kennisspons.”
Met zijn werkwijze is het een kwestie van tijd voordat de voetbalwereld Willem Weijs kent.
Over ons volgende boek ‘Teaming’
In het nieuwe boek over teaming vind je de beste werkvormen om teams in beweging te krijgen.
In ons volgende boek Teaming beschrijven we de nieuwste inzichten over (en praktijken van) succesvol samenwerken in teamverband. In eigentijdse organisaties is het een en al teamwerk dat de klok slaat. We zoomen in op het belang van werken in teamverband en de bijbehorende dynamiek. Werken in teams lijkt zo vanzelfsprekend, dat we niet beter weten. Toch is werken in teamverband een betrekkelijk recent verschijnsel dat alleen maar belangrijker wordt. We duiken in nieuwe concepten als teaming (en reteaming) en team of teams en vertalen dit naar tools waar je zelf mee aan de slag kunt. En je leest natuurlijk de beste inzichten uit onze interviews met vernieuwende denkers en coaches.
We interviewden onder meer Jeff Sutherland (Scrum), Guido Stompff (Design Thinking), Rini van Solingen (Agile) en performance coaches uit topsport (Marijn Beuker van voetbalclub AZ, Armand Salomons van Feyenoord Basketbal, Damian Hughes van het Schotse Rugby Team, judocoach Maarten Arens, Marc Lammers, voormalig bondscoach van het Nederlands Dameshockeyteam e.v.a.). Verder interviewden we onder meer de grand old lady van teamcoaching Marijke Lingsma e.v.a.. De interviews waren een belangrijke inspiratiebron voor ons volgende boek dat in voorjaar 2021 verschijnt.
Lees ook de andere interviews uit deze serie
Damian Hughes (rugby, Schotse Rugbybond)
Armand Salomon (Feyenoord Basketbal)
e.v.a.
Interview met Ton Boot
Interview met Damian Hughes
Interview met Armand Salomon – Feyenoord Basketbal – Alles is energie
Marijn Beuker over de visie van AZ
Iwan Spekenbrink over teaming als skill
Interview met Marc Lammers
