5 principes om het beste uit je cultuur te halen

Op 14 februari vond het seminar ‘Essentie van Cultuur’ plaats. Georganiseerd door De Academie & Managementboek. In een volle en vrolijk gestemde zaal (het feit dat het Valentijnsdag was, zal daaraan hebben bijgedragen) lieten verschillende sprekers hun licht over een even spannend als ongrijpbaar onderwerp schijnen.

Een cultuuromslag, hoe doe je dat?

Niet op de traditionele manier, zo betoogden de sprekers op het seminar. De gangbare aanpak ziet er globaal zo uit: op basis van een gedegen analyse van de bestaande situatie (‘ist’) en een al dan niet visionaire beschrijving van de gewenste cultuur (‘soll’) wordt een indrukwekkend ogend veranderplan geformuleerd. Vervolgens wordt zo’n plan in de organisatie ‘uitgerold’. Hierbij fungeert een spetterend event vaak als aftrap dient, waarna een bombardement van communicatie uitingen, maar ook van trainingen en workshops op het personeel wordt afgevuurd. Om de nieuwe culturele uitgangspunten tussen de oren te krijgen, worden mensen – zoals dat heet – door de culturele wasstraat gehaald.

Werkt zoiets? Niet bepaald. Uit onderzoek blijkt dat het faalpercentage van cultuuromslagen rond de 80% ligt. Doelen worden meestal niet gehaald, het proces vertraagt of verzandt, de motivatie om ‘aan cultuur te werken’ daalt en de met veel moeite geleerde vaardigheden en competenties worden na het verlaten van de trainingsruimte nimmer in praktijk gebracht. De voornaamste reden hiervan: de foutieve aanname dat cultuur iets is dat je op rationele wijze zou kunnen (her)ontwerpen en langs planmatige wijze zou kunnen implementeren. De klassieke zienswijze beschrijft cultuur meestal vanuit de metafoor van een ijsberg: solide, onwrikbaar en voor het grootste deel onzichtbaar. Dit beeld klopt niet. In werkelijkheid is cultuur niet zo solide als een ijsberg, maar zo vloeibaar als water.

Cultuur…..

• bestaat uit allerlei betekenissen, veronderstellingen en gedragingen die kriskras door elkaar lopen, die op elkaar botsen of die zich met elkaar verbinden.
• is verre van solide en overzichtelijk.
• is juist dynamisch en complex.
• is met allerlei ambiguïteiten en onzekerheden omgeven.

Als cultuurveranderaar moet je daarop inspelen.

De 5 principes van een succesvolle aanpak

Hoe kan het beter? Als je de verschillende verhalen naast elkaar legt, doemen de contouren van een alternatieve aanpak op, waarin 5 principes centraal staan. Een opmerking vooraf: hoewel de nummering anders zou doen vermoeden, is het niet de bedoeling om een volgtijdelijke of hiërarchische ordening aan te brengen. Die is er namelijk niet. De principes hebben niet het karakter van een ‘stappenplan’ , maar kunnen in willekeurige volgorde worden toegepast.

Principe 1. Cultuur verandert vanzelf

Cultuur is per definitie in beweging. Cultuur verandert niet alleen voortdurend, maar ook vanzelf. Simon van der Veer gebruikt hiervoor het treffende begrip ‘vanzelforganisatie’. Cultuur verandert vanzelf. Daar heb je geen dikke plannen of ingewikkeld klinkende aanpakken en methodes voor nodig. Voordat je achter de tekentafel plannen gaat ontwerpen, kun je beter nagaan wat mensen al doen en wat er binnen de organisatie al aan moois gebeurt. Je zult versteld staan!

Principe 2. Verschilmakers als vliegwiel van verandering

Niet iedereen is even enthousiast om te veranderen. Naast ambassadeurs heb je volgens Karen Reichert ook te maken met toeschouwers die het allemaal maar ‘zozo’ vinden en tegenstanders die zich tegen verandering verzetten. Ook zijn er mensen die zich – vaak al bij voorbaat – slachtoffer van een voorgenomen verandering voelen. Als veranderaar heb je uiteraard met al die groepen te maken. Maar, zo hoorden wij uit de monden van de sprekers, richt je bij voorkeur op mensen met positieve energie. Verschilmakers’ worden ze door Pieter van der Haak genoemd. Betrek deze in een vroegtijdig stadium bij het proces. Koester ze en geeft ze de ruimte. Verschilmakers vormen namelijk het vliegwiel van verandering.

Principe 3. Zorg dat cultuur het gesprek van de dag is

Leidt die focus op koplopers en verschilmakers niet tot de vorming van een elitegroep binnen je cultuur? Niet wanneer je ervoor zorgt dat die koplopers in verbinding blijven met de rest van de organisatie. Maak er daarom geen projectgroep van die haar werk in splendid isolation doet. Zet verschilmakers een glazen huis. Zorg ervoor dat iedereen in de organisatie kan zien hoe ze denken en wat ze doen. Zorg dat er openlijk over gesproken en nagedacht wordt. Maak kampvuren, zegt Jitske Kramer in dit verband. Creëer momenten waarop mensen op georganiseerde, maar ongedwongen wijze met elkaar in gesprek gaan. Zorg dat cultuur het gesprek van de dag is.

Principe 4. Doen, doen, doen

Het veranderen van cultuur is geen kwestie van plannen maken, maar ook niet van uitsluitend erover praten. Cultuurverandering is vooral een kwestie van gedrag. Van doen, doen, doen. Blijf daarom niet steken in eindeloze analyses en praatsessies. Ga aan de slag en probeer daarbij niet meteen naar perfectie te streven. Vaak blijken dingen die je zo mooi had bedacht in praktijk niet te werken. Laat je hierdoor niet ontmoedigen, maar probeer het gewoon op een andere manier. Maar vooral ook: maak het niet te groot. Begin met kleine – als het moet piepkleine – gedragsveranderingen. Concentreer je daarbij op wat Hans van der Loo noemt ‘hefboomgedrag”: een of twee gedragingen die zorgen voor 80% van het succes.

Principe 5 Breng structuur aan als de beweging is ontstaan

Cultuurverandering is een kwestie van bewegen. Het gaat erom een proces op gang te brengen waarin mensen elkaar inspireren, te mobiliseren en te faciliteren. Niet top-down, maar per-to-peer. Succesvolle cultuurverandering ontstaat pas wanneer een beweging op gang is gekomen. Wanneer mensen anders gaan denken (geestelijke beweging) en in actie komen (zichtbare beweging). Als dat gebeurt, gaat het eigenlijk vanzelf. Waarmee we automatisch weer bij principe 1 terecht komt.

De voornaamste les van de dag: als het beste uit je cultuur wilt halen, doe je er goed aan om achterhaalde aanpakken te vermijden en de 5 bovenstaande principes toe te passen. Ik wens je veel succes hiermee!

Op donderdag 11 juni 2020 spreken Hans van der Loo & Patrick Davidson op het event Samen vlammen.