Blue Monday: meer grip op je dip (blog #2)

Blog door Hans van der Loo en Patrick Davidson, founders van betterday & EnergyFinder

Nog zes dagen, dan beleven we de somberste dag van het jaar: Blue Monday. Althans, zo wil het verhaal het. In onze blog van gisteren vertelden we dat het bestaan van de dag op een hoop flauwekul berust. Toch is het goed om meer aandacht aan sombere gevoelens te besteden: ze zijn immers wijdverbreid. Hele volksstammen gaan tegenwoordig onder depressies gebukt en ook als je verder met een goed gevoel door het leven gaat, heb je van tijd tot tijd met een dip te maken. Dat laatste is op zich niet erg, als je maar weet hoe je met zo’n dip om moet gaan. Daarom vandaag de vraag: hoe krijg ik meer grip op die dip?

Somberheid: volksziekte met enorme impact

Akelig, bedrukt, depri, droefgeestig, droevig, ellendig, gedeprimeerd, mistroostig, naar, neerslachtig, nors, ongelukkig, pessimistisch, sip, teneergeslagen, tobberig, tragisch, troosteloos, verdrietig, vreugdeloos, zwaarmoedig, zwartgallig – er zijn heel wat woorden beschikbaar om sombere gevoelens te beschrijven. Geen wonder, want iedereen wordt er wel eens door overvallen. Voor ongeveer 1 miljoen Nederlanders gebeurt dit zelfs zo intensief en langdurig dat je van een depressie kunt spreken. Je mag hier gerust van een volksziekte spreken. Een volksziekte die bovendien een buitenproportionele impact op ons leven heeft. Er wordt geschat dat de kwaliteit van ons leven bij een flinke verkoudheid met 20 % achteruit gaat. Met een gebroken been is die achteruitgang  ongeveer 30%, bij een halfzijdige verlamming is dat 70% en bij een depressie is het maar liefst 85%.

Depressie is een volksziekte die buitenproportionele impact op ons leven heeft

Niet elke dip is een depressie

Het woord ‘depressie’ is de laatste jaren nogal aan begripsinflatie onderhevig geweest. Jan en alleman melden zich tegenwoordig ziek omdat ze aan een depressie zouden leiden. Vaak gaat het (gelukkig!) om een dip: een tijdelijke inzinking die gepaard gaat met vrij lichte sombere gevoelens. Neem bijvoorbeeld Myra. Die had zich erg verheugd op haar nieuwe baan, maar het viel in de praktijk allemaal erg tegen. Niet alleen bleek het werk zelf veeleisender dan verwacht, maar ook was het zo dat haar collega’s te druk met zichzelf bezig waren en nauwelijks tijd voor hun nieuwe collega hadden. Myra kreeg hierdoor het vervelende gevoel dat ze er maar een beetje bijhing. Het gevolg was dat ze zich steeds lustelozer en vermoeider ging voelen. Op het laatst sleepte ze zich naar haar werk en als ze ’s avonds weer thuiskwam deed ze niets anders dan op de bank hangen en tv kijken. Op een dag kwamen haar emoties tot uitbarsting: tijdens een meeting barstte zij plotseling in tranen uit. Sindsdien zit ze thuis met het etiket ‘depressie’ op haar voorhoofd geplakt.

Dat Myra niet goed in haar vel zit, behoeft geen betoog. Maar om daar dan meteen het zojuist genoemde label op te plakken is wat al te voortvarend. Sombere gevoelens variëren naar mate van intensiteit en langdurigheid. Niet elke dip is een depressie. Kenmerkend voor een depressie zijn gevoelens van algehele leegte. De vroegere vanzelfsprekendheid van het leven is verloren. Naast een leeg gevoel is er sprake van verlies van interesse en plezier, van eigenwaarde, van gestoorde slaappatronen, van verminderde eetlust, van totaal gebrek aan energie, van besluiteloosheid en van alsmaar terugkerende gedachten over de dood. Depressies maken dat mensen zich als het ware in de ‘zombiezone’ bevinden: zij gaan als levende doden door het leven.

Sombere gevoelens variëren naar mate van intensiteit en langdurigheid. Niet elke dip is een depressie

Wij zijn producenten van onze eigen somberheid

Behalve evidente verschillen zijn er overeenkomsten tussen een dip en een depressie. In beide gevallen gaat het om sombere en destructieve manieren van voelen, denken en doen die als reactie op externe gebeurtenissen ontstaan. Denk hierbij aan problemen of tegenslagen van velerlei aard (gezondheid, gezin, werk). Denk aan het verlies van dierbaren, maar ook van werk of bezittingen. Maar ook kleine dagelijkse irritaties (over je gewicht of uiterlijk, kleine ruzietjes en frustratie, gepieker over van alles en nog wat, teveel te doen hebben) zijn voedingsbronnen van somberheid. Ja, zelfs ogenschijnlijk positieve gebeurtenissen – zoals de miljoenenwinst in een loterij – zijn vaak aanleiding om mensen in een diep emotioneel dal te duwen.

Mensen raken niet van streek door gebeurtenissen zelf, maar door de manier waarop ze tegen die gebeurtenissen aankijken

Hoe kunnen we ons tegen dit soort destructieve patronen wapenen? En als we er al mee te maken hebben, hoe kunnen we ze doorbreken? Het antwoord hierop zoeken wij in de oudheid. De Griekse wijsgeer Epictetus (50 -130 n. Chr.) zei ooit het volgende: ‘Mensen raken niet van streek door gebeurtenissen zelf, maar door de manier waarop ze tegen die gebeurtenissen aankijken’. Het was en is een waarheid als een koe. Mensen gaan er zonder meer vanuit dat er een direct verband is tussen externe gebeurtenissen en sombere gevoelens. Wij zijn geneigd om onze gevoelens te zien als  logische gevolg van wat ons overkomt. In werkelijkheid verloopt het proces anders: zoals uit de onderstaande figuur lijkt, ontstaan emoties als gevolg van de manier waarop wij zo’n gebeurtenis inschatten.

Die inschatting voltrekt zich meestal onbewust, achter onze rug om. Hierdoor lijkt een emotie ons te overkomen. Maar in werkelijkheid zijn wij de producent van onze eigen emotie en dus ook van onze eigen somberheid.

Beter omgaan met sombere emoties

Wat te doen wanneer je door somberte overvallen voelt? De bovenstaande figuur geeft ons drie mogelijkheden in handen.

1. Ten eerste kun je leren bewust worden van het soort gebeurtenis dat als veroorzaker van sombere gevoelens dient. Hou eens tijdje een dagboek bij en beschrijf wat direct voorafging aan het opkomen van sombere emoties. Kijk vervolgens eens naar het achterliggende patroon. En probeer voortaan bepaalde gebeurtenissen te vermijden.

2. Ten tweede kun je ook leren bewust te worden van de inschatting die je aan bepaalde gebeurtenissen geeft. Bij de meesten van ons gebeurt zo’n inschatting aan de hand van ingesleten patronen. Mensen zijn er bijvoorbeeld onbewust van overtuigd dat ze naar perfectie moeten streven (en raken van somberheid vervuld als ze een fout maken) of ze denken dat ze minder zijn dan anderen (wat ze somber stemt omdat een ander voor die leuke klus is gevraagd). Daarom: leer je eigen vooronderstellingen kennen en stel ze eventueel bij.

3. Ten derde kan je ook proberen om op het niveau van de emotie zelf in te grijpen. Psychologen hebben hier het vreselijke woord ‘emotieregulering’ voor bedacht. Het begrip dekt wel de kern van de lading: het gaat erom dat je je emoties leert kennen, herkennen en de door jou gewenste richting in weet te sturen. Hoe dat laatste gaat, vertellen we je in blog #3.

Dit artikel is mede gebaseerd op het 1 maart te verschijnen boek ‘Waar haal je de energie vandaan?‘ (bij uitgeverij AnderZ).

Hans van der Loo en Patrick Davidson zijn founders van EnergyFinder en betterday.

Illustratie: Arjen Nicolai